جادوی آنزیم‌ها در خوراک دام و طیور
امیر کرم‌زاده، فیزیولوژیست دام و طیور و آبزیان و دانش‌آموخته‌ی دانشگاه تهران، که ۱۰ سال است که در صنعت دام و طیور فعالیت دارد، در ۵ سال گذشته به طور تخصصی در زمینه آنزیم‌ها با شرکت بایولوئنس همکاری دارد.
-
آقای دکتر، خوشحالم که فرصتی پیش آمد تا به گفت‌و‌گو بنشینیم. برای شروع بحث اجازه بدهید بپرسم که چرا آنزیم؟ چرا باید از آنزیم در صنعت دام و طیور استفاده کرد؟
خوشحالم که قرار است در مورد آنزیم و صنعت دام و طیور صحبت کنیم. همانطور که می‌دانید صنعت دام و طیور یکی از صنایع بزرگ در جهان و ایران است که بالانس بین هزینه و درآمد و در نتیجه بازدهی اقتصادی در این صنعت بسیار مورد توجه است. هزینه‌های مربوط به تغذیه در این صنعت در حدود ۷۰ درصد هزینه‌های اصلی پرورشی را شامل می شود و هر افزودنی که بتواند هزینه اصلی خوراک را با حفظ ارزش غذایی، کاهش دهد و درآمد بیشتری را فراهم سازد در اولویت است. اما خوراک دام و طیور چیست؟ خوراک دام و طیور ترکیبی از دانه‌های گیاهان و افزودنی‌هاست. در دانه‌های گیاهان موادی وجود دارد که برای استفاده حیوانات به خصوص طیور غیرقابل استفاده‌اند و معمولا برای فراهم کردن این مواد غیرقابل دسترس و بالانس جیره، افزودنی‌ها و مکمل‌هایی به جیره افزوده می‌شوند که موجب افزایش قیمت خوراک و در نتیجه کاهش سود اقتصادی در این صنعت می‌شود. آنزیم‌ها می‌توانند این مواد ضد تغذیه‌ای را شکسته و آزاد نمایند و در اختیار حیوان قرار دهند. در نتیجه نیاز به اضافه کردن افزودنی‌های خوراک کاهش می‌یابد و قیمت تمام شده خوراک مصرفی کاهش می‌یابد و با توجه به افزایش فراهمی و بهبود قابلیت هضم مواد خوراکی، بهره‌وری خوراک نیز افزایش یافته و موجب افزایش سود حاصل از پرورش در این صنعت خواهد شد. لذا با توجه به قیمت رو به افزایش این روزهای اقلام خوراک، استفاده از آنزیم‌ها در این صنعت یک ضرورت است.
-
استفاده از آنزیم در خوراک دام و طیور، عوارض و یا خطری هم برای انسان به عنوان مصرف‌کننده گوشت دام و طیور به دنبال دارد؟
آنزیم‌ها جزو موادی هستند که در بدن حیوانات، گیاهان، قارچ‌ها، باکتری‌ها و انسان ترشح می‌شوند و به صورت طبیعی در بدن وجود دارند. استفاده از آنزیم‌های معمول صنعت دام و طیور در دوزهای مورد استفاده در این صنعت هیچ‌گونه عوارض و یا خطری برای حیوان و انسان ندارند و هیچ‌گونه باقی‌مانده‌ای در گوشت و تولیدات دام و طیور برجای نمی‌گذارند.
-
آقای دکتر، این روزها فعالین صنعت دام و طیور در ایران از کدام آنزیم‌ها بیشتر استفاده می‌کنند؟
مهم‌ترین زمینه استفاده آنزیم‌ها در ایران صنعت طیور است و در این صنعت، آنزیم فیتاز شناخته‌شده‌ترین و پر استفاده‌ترین آنزیم است. پس از این آنزیم، مولتی‌آنزیم‌ها که مخلوطی از چند آنزیم هستند بیشترین استفاده را دارند. در سال‌های گذشته تمایل به استفاده از آنزیم‌های دیگری چون زایلانازها و پروتئاز افزایش یافته است که می‌تواند به دلیل تخصصی و علمی‌تر شدن این صنعت باشد. به طور کلی اعتقاد بر این است که نوع اقلام مورد استفاده در جیره و خوراک، تعیین‌کننده نوع آنزیم و یا آنزیم‌های مورد نیاز است.
-
می‌توانید نمونه‌هایی از کاربردهای موفق آنزیم‌ها در بهبود عملکرد دام و طیور در مقیاس کوچک و یا بزرگ صنعتی بیان کنید؟
نمونه موفق و پر کاربرد آنزیم‌ها در صنعت طیور، فیتاز است که این آنزیم می‌تواند به راحتی بخش قابل توجهی از فسفر، کلسیم، انرژی و پروتئین و اسیدهای آمینه را از سوبسترای خود که مولکول فیتات است آزاد کند و در نتیجه مقدار مورد نیاز به منابع گران‌قیمتی همچون فسفر در جیره کاهش می‌یابد. این آنزیم به خوبی در مقیاس‌های صنعتی پاسخ داده و موجب افزایش بازدهی اقتصادی مجموعه‌های داخلی و خارجی شده است.
-
با توجه به شناخت شما از صنعت، آیا در ایران دسترسی به تمام آنزیم‌های معمول و مورد استفاده از کشورهای مختلف، وجود دارد؟
در گذشته برندهای محدود اما با کیفیتی از آنزیم‌های خاص و مولتی آنزیم‌ها در ایران موجود بود و تعداد واحدهای کمی از آنزیم‌ها در جیره‌های خود استفاده می‌کردند. اما متأسفانه در سال‌های گذشته به دلایل مختلف برندهای مطرح آنزیم دنیا کمتر در ایران موجود هستند. حتی در صورت موجود بودن قیمت‌های بسیار بالایی دارند و به جای این برندهای مطرح، آنزیم‌های وارداتی بی‌کیفیت جایگزین شده‌اند. البته اتفاق بسیار خوبی که در این سال‌ها افتاده است، تولید انواع آنزیم‌ها در ایران برای صنایع مختلف به خصوص صنعت طیور توسط شرکت بایولوئنس بوده است. بایولوئنس توانسته است آنزیم با کیفیت بین‌المللی و با قیمتی کاملاً اقتصادی را در کشور خودمان تولید کند و تا حدی نگرانی‌های تأمین آنزیم با کیفیت را برای پرورش‌دهندگان برطرف سازد.
-
دکتر کرم‌زاده، در این سال‌ها با چه چالش‌هایی در استفاده از آنزیم‌ها مواجه شده‌اید؟ چگونه این چالش‌ها را مدیریت کردید؟
متأسفانه در کشور ما استفاده از آنزیم‌ها و لزوم استفاده از آنها تاکنون به عنوان یک افزودنی الزامی مطرح نبوده است و در این سال‌ها بسیاری از پرورش‌دهندگان و حتی افراد صاحب‌نظر در این صنعت نسبت به استفاده از آنزیم‌ها مقاومت نشان می‌دادند و البته تجارب قبلی که در رابطه با استفاده از محصولات بی‌کیفیت داشتند موجب مقاومت آنها می‌شد. معمولاً با توضیح اهمیت اقتصادی آنزیم‌ها تا حدودی این مشکل مرتفع می‌شد. اکنون با تغییر قیمت نهاده‌های تغذیه‌ای دام و طیور، استفاده از آنزیم‌ها در تغذیه طیور از نظر اقتصادی دیگر اختیاری نیست و به نظر می‌رسد الزامی است.
مورد دیگری که در شرکت بایولوئنس با آن مواجه شدیم، عدم اعتماد افراد فعال صنعت به آنزیم تولید داخلی بود که خوشبختانه با تورهای بازدید از کارخانه و توضیح شفاف مراحل تولید آنزیم و البته تولید محصول بسیار با کیفیت توانستیم تا حدی این مورد را نیز برطرف سازیم.
-
آقای دکتر، آیا استفاده از آنزیم‌ها در صنعت دام و طیور تأثیری بر محیط زیست ما هم دارد؟
بله قطعاً، مواد ضدتغذیه‌ای موجود در گیاهان معمولاً پس از مصرف و در شرایطی که از آنزیم استفاده نشود، بدون تغییر از طریق فضولات حیوانات دفع می‌شود که این مواد شامل موادی همچون مقادیر بالای فسفر هستند که پس از ورود به آب‌های زیرزمینی می‌توانند این آب‌ها را آلوده سازند. در دنیا استفاده از آنزیم در صنعت دام و طیور بنا بر رسالتی که برای آیندگان خود داریم کاملاً پذیرفته شده است و یکی از الزامات، استفاده از آنزیم‌ها است.
-
جدیدترین پیشرفت‌هایی که در بهره‌گیری از آنزیم‌ها و خواص آنها در صنعت دام و طیور رخ داده، کدامند؟
صنعت آنزیم و به طور کلی تولید افزودنی‌های دام و طیور کاملاً پویاست و در دنیا معمولاً هر سال نسل‌های مختلفی از آنزیم‌ها معرفی می‌شوند که می‌توانند مقدار بالاتری از مواد ضد تغذیه‌ای را آزاد کنند یا معادل ارزش غذایی بالاتری دارند. از سوی دیگر ترکیب آنزیم‌ها با سایر افزودنی‌هایی که می‌توانند اثربخشی آنزیم‌ها را مشهودتر کنند رو به افزایش است. در شرکت بایولوئنس نیز هم راستا با فعالیت های بین المللی، محصولات جدید و نسل‌های مختلف آنزیم در بخش تحقیق و توسعه، به طور مؤثر انجام میگیرد.
-
به نظر شما چه تغییراتی را در زمینه‌ی استفاده از آنزیم‌ها در صنعت دام و طیور کشور در آینده می‌توان انتظار داشت؟
به نظر می‌رسد در آینده آنزیم‌ها بخش جدایی‌ناپذیر جیره‌های طیور و حیوانات تک معده‌ای باشند و حتی استفاده از آنزیم‌ها در نشخوارکنندگان با رویکرد بهبود قابلیت هضم توسعه یابد. به طور کلی می توان گفت صنعت دام و طیور در ایران در حال پوست‌اندازی است و از شکل سنتی به شکل مدیریت صنعتی در حال تغییر است. این اتفاق به ناچار تمام پرورش‌دهندگان را به سمت اقتصادی کردن سیستم پرورشی خود سوق می‌دهد، که یکی از زمینه‌های اصلی اقتصادی کردن پرورش و استفاده بهینه از مواد خوراکی است.
-
در پایان به عنوان یک متخصص در زمینه آنزیم‌ها و یک فعال در صنعت دام و طیور، چه توصیه‌هایی برای پرورش‌دهندگان دام و طیور دارید که قصد دارند از آنزیم استفاده کنند؟
استفاده از آنزیم‌ها یک ضرورت است. این مهم‌ترین نکته‌ای است که باید به آن توجه داشت. در واقع استفاده از آنزیم حتی با کیفیت پایین بهتر از عدم استفاده از آن است. در مرحله بعدی پرورش‌دهندگان باید به سراغ آنزیم با کیفیت و اقتصادی بروند که برآیند این دو مورد ارزش اقتصادی یک آنزیم را تعیین می‌کند. نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم تعداد و نوع آنزیم‌هایی که در یک جیره باید استفاده کنیم کاملاً بستگی به اقلام موجود در جیره دارد و توصیه می‌شود بر اساس نوع جیره و مرحله پرورش آنزیم و یا ترکیب آنزیمی مورد نیاز خود را انتخاب نمایند.
