نبی امامی‌پور که دکترای بیوتکنولوژی داروئی دارد، حدود ۸ سال است در زمینه پروتئین، خالص‌سازی و آنالیز پروتئین‌های نوترکیب فعالیت دارد. او که سال‌هاست همکاری نزدیکی با فعالین صنایع مختلف کشور دارد، دعوت بایولوئنس را برای گپ و گفتی صمیمانه پذیرفته است.
- آقای دکتر، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار قرار دادید، برای شروع بحث می‌توانید یک تعریف کلی از آنزیم ارائه دهید؟
ممنونم از شما، اگر بخواهیم خیلی ساده و کوتاه تعریفی برای آنزیم ارائه دهیم، می‌توان گفت که آنزیم‌ها، کاتالیست‌های بیولوژیک هستند که به طور اختصاصی سوبسترا را به محصول تبدیل می‌کنند، و اگر شرایط بهینه‌ی فعالیت آنزیم فراهم شود آنزیم‌ها می‌توانند با حداقل هزینه، زمان و انرژی، فرآیند را تسریع کنند.
- آقای دکتر با توجه به تخصص خود، آیا آنزیم خاصی مورد علاقه‌تان هست؟ کاربردهای آن در صنعت چیست؟
من و همکارانم در حوزه های شوینده، الکل، نشاسته، لبنی و غذایی، نساجی و … فعالیت می‌کنیم و با توجه به کارهای نوینی که در زمینه تولید الکل داشته‌ایم، به این حوزه علاقه‌مندی بیشتری دارم. اینکه توانسته‌ایم با استفاده از آنزیم، روشهای سنتی که بعضاً ۶۰ سال در صنایع تولید الکل کشورمان انجام میشد را تا حدودی به روز کنیم و تا ۳ درصد به ریکاوری این فرآیندها اضافه کنیم، بسیار دلچسب بود.
- آیا آنزیم‌ها در زندگی روزمره‌مان هم نقش مستقیمی دارند؟
استفاده از آنزیم در اکثر صنایع دنیا به صورت روتین است و دید من را نسبت به کل تولیدات تغییر داده است، شاید اغراق نباشد اگر بگوییم آنزیم‌ها در بسیاری از موارد زندگی روزمره نقش دارند. به عنوان نمونه در زندگی شخصی برای از بین بردن لکه‌های خاصی که روی لباس‌ها می‌افتد، استفاده از آنزیم بسیار کارساز بوده است.
- در صنایعی که از آنزیم و کاربردهای آن بهره می‌برند، در کشور ما کدام صنعت بیشترین استفاده از آنزیم‌ها را دارد؟
صنایع شوینده در ایران بیشترین مصرف را دارند و بعد از آن صنعت نشاسته و الکل. صنعت دام و طیور نیز استفاده‌ی زیادی از آنزیم‌های مختلف برای افزایش راندمان جیره‌های غذایی دام و طیور خود دارند.
- آقای دکتر، گمان میکنم که صنعت آنزیم یکی از آن صنایعی است که تحقیق و توسعه نقش اساسی و بسیار مهمی در آن دارد. آیا در زمینه تحقیق و توسعه آنزیم‌ها تغییرات جدیدی رخ داده است؟
بله دقیقا همینطور است، تحقیق و توسعه از رکن‌های مهم فعالیت در صنعت آنزیم است تا بتوان ضمن به روز بودن دانش، بتوانیم کاربرهای فعلی آنزیم را بهبود داده و برای نیازهای تازه‌ای که شناسایی می‌شود، هم محصولات تازه‌ای را فراهم کنیم. مثلاً در سال‌های اخیر در دنیا تحقیقات بسیاری برای استفاده از آنزیم‌ها برای حذف CO2 در خروجی اکثر کارخانه، برای افزایش ریکاوری روغن‌گیری از منابع مختلف، تولید آنزیم‌های پایدارتر در صنعت شوینده، و همچنین استفاده از آنزیم‌ها برای تولید مواد داروئی سنتتیک، صورت گرفته است.
- در طول فعالیت‌هایی که داشته‌اید به نظرتان چه چالش‌هایی در استفاده از آنزیم‌ها وجود دارد؟ آیا راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها وجود دارد؟
آنزیم باید شرایط بهینه عملکرد داشته باشد، در صورت عدم تأمین شرایط اصلا نتیجه مطلوب ندارند، آنزیم‌ها باید در دوز خاصی استفاده شوند که اگر با دقت صورت نگیرد و بالاتر از آن دوز خاص استفاده شود صرفه اقتصادی ندارد، همچنین باید در استفاده از موادی که بازدارنده‌های آنزیمی هستند در مواقعی که از آنزیم استفاده می‌شود دقت کرد.
- آقای امامی‌پور، موارد اصلی ایمنی برای افرادی که در تماس نزدیک با آنزیم هستند، کدامند؟
آنزیم‌ها پروتئین هستند. استنشاق گرد و غبار یا ذرات معلق ناشی از آنها در هوا ممکن است باعث ایجاد حساسیت شود و ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک در افراد حساس شود. برخی از آنزیم‌ها ممکن است در تماس طولانی مدت پوست، چشم و غشاهای مخاطی را تحریک کنند. توصیه‌های من این است که در هنگام کار با برخی آنزیم‌ها، لباس محافظ مناسب، دستکش و محافظ چشم / صورت را همانطور که روی برچسب هشدار داده می‌شود، بپوشید. و نکته‌ی مهم این که همیشه یک برگه اطلاعات ایمنی یا همون MSDS به همراه تمامی محصولات آنزیمی ارائه می‌شود که برای اطلاعات بیشتر در مورد نحوه کار، به این راهنما باید مراجعه شود.
- آنطور که اطلاع دارم، شما با صنایع بسیاری همکاری نزدیک دارید، پیشنهاد شما به عنوان یک متخصص به صنایع فعال در ایران چیست؟
با توجه به استفاده از آنزیم‌ها برای بهبود فرآیند، افزایش راندمان، افزایش کیفیت، و کاهش هزینه‌ی تمام شده در اکثر صنایع در دنیا، استفاده از آنزیم‌ها به امری روتین در دنیا تبدیل شده است که باید در ایران نیز صنایع به این سمت پیش برند. برای مثال سال‌هاست که در دنیا از آنزیم‌ها در صنعت کشاورزی، کاغذسازی، پرورش ماهی و یا صنایع تولیدکننده‌ی روغن خوراکی استفاده می‌کنند و توانسته‌اند هزینه تمام شده را پائین بیاورند. برای مثال استفاده از آنزیم در صنعت روغن زیتون می‌تواند تا ۳ درصد ریکاوری تولید روغن را زیاد کند ولی متاسفانه در ایران استفاده از آنزیم در این صنعت روتین نیست.
- به نظر شما در حوزه پژوهش‌های آینده، چه زمینه‌هایی درباره آنزیم‌ها مورد توجه خواهند بود؟
استفاده از آنزیم‌ها هر روز در صنایع گسترده‌تر می شود که روشهای روتین را بهبود ببخشند، استفاده از آنزیم در صنعت داروسازی، صنعت روغن و استفاده برای حذف آلاینده‌ها زمینه‌های نوین استفاده از آنزیم‌ها هستند.
- آقای دکتر، چه تهدیداتی در آینده برای کاربرد آنزیم‌ها در صنایع، پیش‌بینی می‌کنید؟
امروزه کاهش هزینه‌ی تمام شده‌ی محصولات در تمام صنایع به یکی از چالشی‌ترین بحث‌ها تبدیل شده. طبیعی است که هزینه‌ی تمام شده آنزیم‌ها نیز باید کاهش داده شود که استفاده از آنزیم‌ها همچنان بتوانند در صنایع مختلف روتین باشد و در روشهای نوین تولید نیز باید کاربردهای جدیدی برای استفاده از آنزیم دیده شود.
- منابعی هست که علاقه داشته باشید برای مطالعه به دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعه در زمینه‌ی آنزیم توصیه کنید؟
کتاب‌های زیر به نظرم منابع خوبی برای مطالعه هستند.
1.enzyme in industry
2. Enzymes in Detergency
3. enzyme in food biotechnology
4. biotechnology of microbial enzyme